Czynnik kompozycji urbanistycznej cz. 1

Równocześnie z pięcioma czynnikami urbanistycznymi, już wyżej omówionymi, działa czynnik natury odmiennej — czynnik świadomej twórczości. Obejmuje on całość konstrukcji i formy miasta, jakąkolwiek by była ich geneza. Opierając się na podstawach, wywnioskowanych z trwałych i konkretnych danych wszystkich wymienionych czynników i na całym aparacie życiowym miasta, tworzonym w dziedzinach przez czynniki te reprezentowanych, czynnik kompozycji tworzy myśl ogarniającą całość zagadnień. Koordynuje, harmonizuje i wytwarza z poszczególnych czynników i fragmentów jeden zwarty organizm, prosty w konstrukcji i jasny w jednolitej formie. Okresy jego przewagi i spokojnego opanowania poprzednich pięciu czynników są okresami wysokiego poziomu urbanistycznego w ustroju miasta. Okresy jego upadku, bezsilnego i bezładnego podporządkowania się przewadze innych czynników, idą w parze z upadkiem kultury miast i nieraz odzwierciedlają chaos panujący ogólnie w kulturze i cywilizacji danego kraju i pewnej epoki historycznej. Współdziałanie jego w rozwoju organizmu miejskiego lub jego brak daje się odczytać w planie i wyglądzie miasta lub jego fragmentów niemal na pierwszy rzut oka.