Czynnik kompozycji urbanistycznej cz. 8

Typ planu szachownicowego miasta średniowiecznego w Europie. Skrystalizowany w tysiąc lat po swym poprzedniku z obozu rzymskiego nosi w sobie ziarno kultury antycznej i staje się podstawową konstrukcją, na której się wznoszą i rozwijają miasta krajów europejskich od krańców Hiszpanii do wschodnich rubieży Rzeczypospolitej i od półwyspu Apenińskiego do północnej Szwecji.

Typ założeń geometrycznych wieku XVII i XVIII w Europie i Ameryce, zapoczątkowany w kompozycjach o wysokiej wartości z czasów baroku włoskiego i rozwinięty w założeniach francuskich, tworzy ostatnią serię racjonalnych planów urbanistycznych, po której następują już czasy epigońskich prac, stojących przeważnie na bardzo niskim poziomie. Plany te giną w ujęciach czysto formalnych, nie docierając do zagadnień konstrukcyjnych, i stanowią już wstęp do okresu upadku urbanistyki w wieku XIX.

Cztery te przykłady, wyjęte z szeregu innych, dowodzą mocy działania czynnika kompozycji urbanistycznej. Jego wpływ, koordynujący i harmonizujący sprzeczne nieraz działania innych czynników, tworzy z tysiącznych zagadnień, tkwiących w budowie każdego organizmu miejskiego, pewien zespół organiczny i konstrukcyjny. Nadaje mu racjonalną formę i wszczepia przez to tak głębokie i nieprzemijające wartości, że plan raz ustalony, wytrzymuje liczne i ciężkie próby życia, trwające nieraz wieki całe, i jednocześnie wychodzi niemal nienaruszony z nacisku różnych potrzeb i wymagań, wypływających z działania pięciu zasadniczych czynników urbanistycznych w różnych krajach, wśród różnych narodów.